Muzea w Szczawie i Ochotnicy Górnej znajdują się w rejonie pasm górskich Gorców i Beskidu Wyspowego, który w okresie II wojny światowej stał się jednym z najbardziej aktywnych bojowo terenów działalności Armii Krajowej. Patriotyczna ludność regionu wspierała, dawała schronienie, żywiła i dostarczała ochotników dla oddziałów zbrojnych. Dzięki temu partyzanci opanowali teren do tego stopnia, że Niemcy pomimo krwawego terroru i zaangażowania ogromnych sił wojskowo - policyjnych i administracyjnych nie byli w stanie zwalczyć bardzo operatywnych oddziałów.
We wrześniu 1944 z oddziałów tych utworzono jednostkę pod jednolitym dowództwem: 1 pułk strzelców podhalańskich Armii Krajowej w sile ponad 1000 żołnierzy. Pułk działał w rozproszeniu oddziałami partyzanckimi poszczególnych batalionów z udziałem miejscowych oddziałów dyspozycyjnych na terenie całego Inspektoratu Nowy Sącz, który obejmował cztery powiaty. Na miejsce postoju sztabu dowódca mjr Adam Stabrawa "Borowy" obrał Szczawę. Pułk wykonał kilkaset akcji bojowych i stoczył dwie bitwy: w obronie pacyfikowanej Ochotnicy (18-20 X 1944) i bój w Szczawie(13 I 1945). Większość działań pułku to akcje zaczepne, w których zdobywano broń, amunicję, wyposażenie, żywność konieczne do utrzymania leśnego wojska i prowadzenia dalszej walki. W ten sposób zapewniono 90 % uzbrojenia pułku. Na terenie operacyjnym pułku znajdowały się dwa zrzutowiska, które odebrały kilka razy militarne zaopatrzenie dla AK i dwukrotnie skoczków zwanych cichociemnymi. 1 psp AK zadał Niemcom duże straty materialne i ludzkie, dezorganizował skutecznie pracę okupacyjnego aparatu wojskowo - policyjnego, gospodarczego i administracyjnego. Pułk walczył do ostatnich dni swego istnienia i formalnego rozwiązania 19 stycznia 1945 r. Niektóre oddziały prowadziły dalszą walkę z władzą komunistyczną.
Po wojnie Szczawa stała się miejscem spotkań i modlitwy weteranów Armii Krajowej, którzy ufundowali kościół partyzancki i zainicjowali powstanie muzeum, będące świadectwem ich walki. Na wystawie w Muzeum AK zaprezentowano wybrane eksponaty z bogatej kolekcji mundurów Muzeum 1 PSP AK w Szczawie w tym mundur dowódcy pułku mjr Adama Stabrawy "Borowego" i szefa sztabu por. Jana Cieślaka "Macieja" oraz elementy uzbrojenia i żołnierskiego oporządzenia, odznaczenia niemieckie i pieczęcie do wyrabiania fałszywych dokumentów, które pochodziły ze zdobyczy na Niemcach.
Z ciekawszych zabytków należy wymienić szaty liturgiczne i wyposażenie ołtarza polowego kapelana pułku ks. Jana Stelmach "Urbana" oraz pamiątki zrzutowe takie jak kombinezon roboczy mechanika pokładowego z zestrzelonego samolotu niemieckiego, zasobnik zrzutowy w postaci worka z placówki odbioru zrzutów "Wilga", latarki używane przy odbiorze zrzutów czy bluzka damska uszyta z materiału spadochronu Tadeusza Dejewskiego, nawigatora amerykańskiego samolotu B 24 Liberator California Rocket.
Muzeum w Ochotnicy Górnej obok militariów z II wojny światowej i ekspozycji etnograficznej prezentuje pozostałości Liberatora California Rocket, uczestniczącego w nalotach na fabryki benzyny syntetycznej na Śląsku, który rozbił się w górach, a dziewięcioosobową załogę (poza zaginionym dowódcą)odszukali i udzielili jej pomocy żołnierze z IV batalionu 1 psp AK. Na wystawie w Muzeum AK zaprezentowano odnalezione na miejscu katastrofy części maszyny, elementy konstrukcyjne i wyposażenia samolotu w tym amerykański lotniczy karabin maszynowy browning kal. 12, 7 mm oraz kurtkę i spodnie jednego z lotników amerykańskich.
Całość narracji historycznej dopełniły fotografie z zasobów Muzeum AK i zbiorów Tadeusza Morawy oraz prezentacja multimedialna poświęcona cichociemnym w szeregach 1 psp AK.
Wystawa z cyklu "Muzea domowe".
Komisarze wystawy: Anna Radecka, Robert Springwald.
