„Egzekutor” – książka śladem pamięci
Książka śladem pamięci
3 grudnia 1925 roku w Nosówce urodził się Stefan Dąmbski ps. Żbik. Był synem Kazimierza Dąmbskiego, który miał w swoim posiadaniu majątki ziemskie w Nosówce i Dylągówce. Młody Stefan Dąmbski, edukacje pobierał we Lwowie. W 1942 roku, jako 16 letni chłopiec, wstąpił do Armii Krajowej w podobwodzie Rzeszów-Południe. Po kilku miesiącach służby został przydzielony do zadań specjalnych czyli likwidacji Niemców i konfidentów, a w późniejszym czasie także funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej, aparatu bezpieczeństwa, aktywistów Polskiej Partii Robotniczej oraz żołnierzy Armii Czerwonej. Brał udział w Akcji „Burza”.
Ewakuacja i emigracja
W lipcu 1945 roku z powodu zagrożenia aresztowaniem przez komunistyczne organy bezpieczeństwa, został ewakuowany do alianckiej strefy okupacyjnych Niemiec, gdzie pełnił służbę w kompanii wartowniczej w Norymberdze. W 1976 roku zamieszkał na stałe w Miami w USA, gdzie przebywał aż do śmierci w 1993 roku. W czasie ostatnich lat życia, przebywając na emigracji opracował wspomnienia, które później zostały opublikowane w Polsce przez Ośrodek Karta w 2010 r., pt. „Egzekutor”. Została najlepszą książką historyczną 2010 roku, w konkursie „Historia zebrana” w kategorii „Historia niebanalna”.
***
„Po co pisał? Najwyraźniej z niezgody na rozpowszechniony obraz wojennego bohaterstwa. Z poczucia winy (co mocno poświadcza jego rodzina), że pozbawił tylu ludzi życia – często przy braku wyraźnych rozkazów, czasem niezgodnie z rozkazem, a bywało, że zupełnie przez przypadek. Mógł pozostać jak inni, za wygodną fasadą działań heroicznych i poniesionych ofiar, nie ogłaszając swoich wątpliwości co do biegu zdarzeń. Pisał jednak, w przekonaniu, że wojna powinna być przestrogą nie zaś…zachętą do bohaterstwa”. Ze wstępu książki – Zbigniew Gluza.
***
Ze wstępu książki – Zbigniew Gluza.
Jaka jest cena bohaterstwa?
Książka wzbudziła kontrowersje będąc z jednej strony świadectwem skrajnego poświęcenia się dla Ojczyzny, z innej natomiast samooskarżeniem pozbawionym emocji. Nasuwa się tu pytanie: Jaka jest cena wojennego bohaterstwa i granica patriotyzmu? Takie samo pytanie stawiał sobie autor, które zawarł w opracowanych przez siebie wspomnieniach.
***
„Została pani skazana na karę śmierci za zdradę Państwa Polskiego, wyrok zostanie wykonany natychmiast. Daję pani dziesięć minut na modlitwę i pożegnanie się z rodziną. Mój spokojny głos robi jednak swoje, łzy jak groch pokazują się w oczach Jadzi. Siostra rzuca się jej ze spazmatycznym płaczem na szyję, widzę jak podnoszą teraz zemdloną matkę i układają ją na łóżku. Patrzę, jak Jadzia robi znak krzyża na piersi, i słyszę jak szepce modlitwę. Tak mija parę minut. […] Jadzia Pierożanka przestała istnieć… i dlaczego? Było to pytanie, które dręczyło mnie później tygodniami.”
***
Wspomnienia Stefana Dąmbskiego pt. „Egzekutor” znajdują się w zasobie Bibliotecznym Muzeum Armii Krajowej, które zostały przekazane przez Janusza Bohdanowicza ps. Czortek żołnierza 7. Wileńskiej Brygady Armii Krajowej.
Książka ta jest dostępna dla czytelników w Bibliotece Armii Krajowej w Krakowie, która mieści się w budynku Muzeum Armii Krajowej i jest czynna od poniedziałku do piątku w godzinach od 9.00 do 14.00.
Tekst: Sylwia Walerowska-Skorut