W środę 31 lipca 2024 r. w Muzeum Armii Krajowej w Krakowie odbyła się konferencja prasowa zatytułowana "Józefa Pacygi zapis historii w kamieniu". Zaprezentowano na niej niezwykłe inskrypcje wykute na skałach przez mieszkańca małopolskiej wsi Skawica. Patriotyczne napisy i rysunki powstały w latach 40. i 50. ubiegłego wieku.
Gości przybyłych do muzealnej auli przywitał dyrektor placówki dr Jarosław Szarek. W swoim wystąpieniu dyrektor podkreślił znaczenie pamięci o Powstaniu Warszawskim, którego 80. rocznicę właśnie obchodzimy. Wszelkie próby wymazania jej ze świadomości Polaków podejmowane w minionych latach okazały się skazane na porażkę. Pamięć o powstańczym zrywie stolicy trwała w polskim społeczeństwie przez całe dekady i będzie trwać nadal.
Dyrektor poinformował, że Muzeum przygotowało w związku z okrągłą rocznicą Powstania cały szereg wydarzeń, wśród których znalazły się m.in. koncerty, wystawy, wizyty na grobach powstańców pochowanych na krakowskich cmentarzach, warsztaty edukacyjne, rajdy terenowe, a także spektakl teatralny.
Gościem konferencji była Jadwiga Kacperek-Kluska, wdowa po powstańcu warszawskim Jerzym Klusce ps. "Sępiński". Pani Jadwiga przekazała niedawno do Muzeum AK pamiątki po swoim mężu, który był założycielem i wieloletnim prezesem krakowskiego Klubu Powstańców Warszawy. Wśród przekazanych rzeczy znalazły się odznaczenia, fotografie oraz materiały dokumentujące działalność Klubu. Dyrektor Szarek podziękował pani Jadwidze za ofiarowane eksponaty, które zostały włączone do zbiorów oraz zaprezentowane na przygotowanej przez Muzeum stronie internetowej Klubu Powstańców Warszawy.
W drugiej części konferencji Marek Bik z Działu Historycznego Muzeum AK przybliżył okoliczności odnalezienia kamieni z patriotycznymi inskrypcjami znajdujących się w lasach koło wsi Skawica w pobliżu Zawoi. Na dużych kamieniach i płytach skalnych jeden z mieszkańców Skawicy, nastoletni Józef Pacyga, wykuwał w latach 40. i 50. ub.w. napisy i rysunki o patriotycznej treści.
Szczególnie ciekawy był wyryty przez niego w 1947 r. wiersz poświęcony Powstaniu Warszawskiemu, w którym młody człowiek (Józef miał wtedy 16 lat) oddawał hołd walczącej stolicy. Inna niezwykła inskrypcja to rysunek swastyki wiszącej na szubienicy, pod którym autor podpisał się imieniem i nazwiskiem oraz datą - uwaga! - 22 października 1943 r., a więc w samym środku wojny.
Pracownicy Muzeum pod kierunkiem Marka Bika udali się do Skawicy i pod nadzorem muzealnej konserwator oczyścili kamienie z mchu i roślinności, a napisy umyli. Wykonali też fotografie dokumentacyjne, które posłużyły do przygotowania małej wystawy planszowej prezentującej inskrypcje i ich autora. Zadaniem wystawy ma być przywrócenie zapomnianych dziś napisów społecznej świadomości.
Przeprowadzając rozmowy z mieszkańcami wsi, pracownicy MAK dotarli do krewnych Józefa Pacygi w Skawicy, a następnie do jego syna Krzysztofa mieszkającego w Mikołowie na Śląsku. Dzięki rozmowie z nim udało się bliżej poznać osobę autora napisów i jego życiowe losy.
Postać ojca we wzruszającym wspomnieniu przypomniał obecny na konferencji Krzysztof Pacyga. - Józef Pacyga był moim tatą. Wspominam go często. Rozmawiam z nim. Od wielu miesięcy prawie każdego dnia. Najczęściej pytam go o obecne rozchwianie świata. Odpowiada powoli i cicho. Nigdy nie słyszę tego, co mówi, ale nie umiemy się rozstać. Wspomnienia o ojcu są miłe, bo zawsze między nami dobrze się układało - mówił syn. Obecni na konferencji przedstawiciele mediów byli bardzo zainteresowani wspomnieniami pana Krzysztofa o ojcu.
Głos zabrał także geograf z Uniwersytetu Jagiellońskiego dr Paweł Franczak, który jako pierwszy naukowo zajął się inskrypcjami naskalnymi ze Skawicy i opisał je w artykułach. Przypomniał o innych rysunkach z okresu wojny, jakie można znaleźć w okolicy; jeden być może również jest autorstwa Józefa Pacygi.
Przygotowana przez Muzeum AK miniwystawa prezentowana będzie od 1 sierpnia w siedzibie placówki przy ul. Wita Stwosza 12 w Krakowie. Jej drugi komplet pokazany zostanie w Babiogórskim Centrum Kultury w Zawoi. Muzeum planuje wyznaczenie we współpracy z Urzędem Gminy Zawoja szlaku turystycznego łączącego kamienie z patriotycznymi napisami Józefa Pacygi. Efektowną fotografię skały z wierszem o Powstaniu Warszawskim wykonaną w skali 1:1 oglądać można w budynku MAK przy ul. Wita Stwosza.
Tekst: Paweł Stachnik
Fot.: Agnieszka Chrząszcz, Paweł Stachnik
