Okręg Stanisławów
Okręg stanisławowski był obszarem zamieszkanym w dużej części przez mniejszości narodowe. Prawie 70% społeczeństwa tego terenu była narodowości Ruskiej (Ukraińskiej). 22% społeczeństwa określała siebie jako Polaków. Polacy zamieszkiwali większe miasta takie jak Stanisławów, Kołomyja, Stryj. To właśnie tam najlepiej rozwijało się polskie podziemie niepodległościowe.
Działalność okręgu w strukturach Służby Zwycięstwu Polski rozpoczęła się już w listopadzie 1939 roku. NKWD silnie działające na tym terenie bardzo utrudniało organizacje, aresztując członków SZP-ZWZ i wywożąc ich na Syberię. Największe nasilenie miało miejsce na początku 1940 roku kiedy to zniszczono całą siatkę ZWZ, dlatego po wkroczeniu nazistów na tereny okręgu, struktury ZWZ budowane były praktycznie od podstaw.
Na terenie Stanisławowskim bardzo dobrze rozwinięta była sieć kurierska. Organizowano także przerzuty do Węgier. Kolejarze pracujący w okręgu często współpracowali z akowcami.
Działalność okręgu utrudniona była przez wiele czynników. Na tym terenie bardzo dobrze zorganizowana były oddziały OUN-UPA, które atakowały partyzantów polskich. Największe ataki partyzantów ukraińskich miały miejsce w 1943 roku. Okręg podzielony był na dwie niezależne organizacje ZWZ-1 i ZWZ-2 co przyczyniało się do podziałów i słabej współpracy pomiędzy oddziałami. Okręg kierowany był w wielu przypadkach przez niedoświadczoną kadrę co było przyczyną częstych wsyp i aresztowań niepozwalających na pełne zorganizowanie, dlatego dopiero w 1943 roku w pełni ukształtowała się struktura okręgu.
Działalność okręgu skupiała się przede wszystkim na obronie ludności cywilnej przed atakami UPA-OUN, jednak miały miejsce także udane ataki na transport niemiecki zarówno kolejowy jak i samochodowy. W marcu 1944 roku zaczęto współprace z wywiadem węgierskim dostarczając Węgrom wiele informacji na temat działalności partyzantki ukraińskiej.
Okręg Stanisławowski jako jeden z pierwszych przygotowywany był do akcji "Burza". Główne zadania oddziałów AK to ataki na wycofujące się tylne straże wojsk niemieckich oraz komunikacje wroga. Ataki oddziałów OUN-UPA wymusiły jednak na partyzantach przede wszystkich działania w zakresie ochrony ludności polskiej przed atakami partyzantki ukraińskiej. Końcem marca 1944 większa część okręgu Stanisławowskiego zajęta została przez oddziały sowieckie (obwody Kołomyja i Horodeńka). Od początku na tym terenie polskie podziemie rozpracowywane było przez NKWD, pierwsze aresztowania akowców po przybyciu Armii Czerwonej rozpoczęły się już 27 lipca 1944 r.
Struktura organizacyjna:
- inspektorat Stanisławów
- obwód Tłumacz
- obwód Kałusz
- obwód Dolina
- Inspektorat Chodorów (rozwiązany w maju 1943 roku)
- obwód Chodorów
- obwód Żydaczów
- obwód Rohatyń
- Inspektorat Kołomyja
- obwód Kosów
- obwód Horodenko
- obwód Nadwórna
- Inspektorat Stryj (od października 1943 roku)
- obwód Stryj
- obwód Kałusz
- obwód Dolina
- obwód Żydaczów
- Inspektorat Drohobycz (od lipca 1944 roku)
- obwód Drohobycz
- obwód Stryj-Skole
- obwód Sambor
Zakres terytorialny:
W pełni zorganizowany okręg zajmował obszar przedwojennego województwa stanisławowskiego
Bibliografia:
- Armia Krajowa rozwój organizacyjny, pod red. Krzysztofa Komorowskiego, wyd. Bellona, Warszawa, 1996
- Węgierski Jerzy, Armia Krajowa w okręgach Stanisławów i Tarnopol, wyd. "Platan", Kraków, 1996
- Wiąk Józef Wiesław, Struktura Organizacyjna Armii Krajowej 1939-1944, Warszawa, 2003
oprac. Tomasz Morański
