Okręg Polesie
Organizacja okręgu poleskiego podległego tzw. Obszarowi nr 2 w Białymstoku, rozpoczęła się już końcem września 1939 r. (w Brześciu i Pińsku) pod kryptonimem "Forteca", "Rydze". Od marca 1940 r. dowódcą okręgu mianowany został mjr Aleksander Habiniak ps. Kuźma. Powierzył on organizacje łączności Jadwidze Ostaniewicz ps. Wilga. Kuźmę próbowało aresztować NKWD w sierpniu 1940, co doprowadziło do jego śmierci w starciu z NKWDzistami. Komendanta zastąpił na początku NN ps. Wilk Maria, jednak szybko jego miejsce zajął ppor. Ksawery Sosinowski ps Rybak, aresztowany początkiem czerwca 1941 r.
Po ataku niemieckim na ZSRR (22.06.1941 r.), Polesie zostało bardzo szybko zajęte przez oddziały niemieckie (zacięty opór stawiała tylko twierdza Brześć). Sytuacja ta bardzo utrudniła budowę struktur konspiracyjnych na tamtym terenie, ponieważ okręg ten został podzielony na trzy części: Południową i południowo-wschodnią włączono do Reichskomisariatu Ukraine, północno-wschodnią włączono do Reichskomisriatu Ostland, a północną do Rzeszy. W każdej części uznawano inne dokumenty, zaświadczenia oraz płacono w innej walucie. Polesie ze względu na swoje położeniu uznawane było za strefę przyfrontową i podlegało administracji wojskowej, co tym bardziej utrudniało konspirację. W czerwcu 1941 aresztowany został Rybak i jego miejsce na krótko zajął por. N.N. "Kmicic" (zginął latem w walce z Niemcami w 1941 r.). Po nim dowódcą został ppłk Franciszek Faix ps. "Adam", "Ordyński", "Bystrzański", który zagrożony dekonspiracją wyjechał z Polesia jesienią 1942 r. Po nim na czele stanął ppłk Stanisław Dobrski "Żuk", "Majster", który stworzył od podstaw struktury okręgu. Na terenie Polesia bardzo dobrze zorganizowano "Wachlarz". Działając na odcinkach Brześć-Bereza Kartuska i Brześć-Łuniniec-Homel, przeprowadzono wiele akcji dywersyjnych na linie komunikacyjne okupanta.
W 1942 r. na terenie Polesia zaczęły działać oddziały partyzanckie. Były bardzo słabo uzbrojone. Grupy te atakowane były przez partyzantkę sowiecką, co bardzo utrudniało działanie. Wsypy, represje i liczne aresztowania przyczyniły się do ogromnych strat ludnościowych wśród konspiracji poleskiej.
1.01.1944 r. Okręg poleski podporządkowany został bezpośrednio Komendzie Głównej AK. 26 kwietnia tego roku Stanisław Kowalski ps. Zenon, zastępca komendanta okręgu, został aresztowany przez Gestapo. Ppłk Stanisław Dobrski "Żuk", "Majster", w obawie przed aresztowaniem opuścił teren Polesia. Zastępcą został ppłk Henryk Krajewski ps. "Leśny", "Trzaska", który przygotowywał okręg do akcji "Burza".
W tak trudnej sytuacji próbowano odtworzyć przedwojenną 30 Dywizję Piechoty, pod dowództwem ppłk Henryka Krajewskiego "Leśnego". Koncentracje wojsk przeprowadzono w Lasach Nurzeckich tworząc 82 pułk piechoty pod dow. mjr. Stanisława Trondowskiego "Grzmot" oraz zalążek 83 p.p pod dowództwem kpt. Alfreda Paczkowskiego "Wania"; "Dawid" w Puszczy Białowieskiej. Stan liczbowy to 1500 osób, z czego ponad jedna czwarta nie była uzbrojona. 30 DP (nie w pełni zorganizowana) otrzymała rozkaz dotarcia w rejon Berezy Kartuskiej, Kobrynia i Brześcia.
Jedną z pierwszych akcji w czasie "Burzy", była zasadzka na kolumnę samochodową 17 lipca 1944 roku pod Adampolem, walkę stoczono pod Wyżarami. W lasach nurzeckich oddziały polskie współpracowały z radzieckim 3 korpusem gen. Pijewa. 30 lipca tego roku gen 65 armii wydał rozkaz przeprowadzenia akowców w rejon Hajnówka, gdzie mieli być przyłączeni do armii Berlinga. Odmówiono wykonania rozkazu. W sierpniu w rejonie Otwocka w czasie marszu na pomoc Warszawie 30 DP została rozbrojona.
Struktura okręgu:
• Inspektorat "Zachodni" (Brześć)
• Inspektorat "Środkowy" (Kobryń)
• Inspektorat "Wschodni" (Pińsk)
• Inspektorat "Północny" (Prużana)
• Samodzielny Obwód Kamień Koszyrski (Polesie Wołyńskie)
Zakres terytorialny:
W pełni zorganizowany okręg zajmował obszar województwa poleskiego okrojonego od północy (Iwacewicze, Hancewicze i Lenin przyłączone zostały do okręgu Nowogródzkiego)
Bibliografia:
• Gnat-Wieteska Zbigniew, 1993, 30 Poleska Dywizja Piechoty Armii Krajowej, Ofic. Wyd. "Ajaks", Pruszków.
• Czas Burzy, pod red. Tadeusza Przyłuskiego, wyd. Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej. Ośrodek Informacji, Warszawa, 1994
• Hołub Czesław, Okręg Poleski ZWZ-AK w latach 1939-1944 Zarys dziejów, PWN, Warszawa, 1991
• Armia Krajowa - Rozwój Organizacyjny, pod red. Krzysztofa Komorowskiego, wyd. Bellona, Warszawa, 1996
oprac. Tomasz Morański
