Zapraszamy od 10 do 17 z wyjątkiem poniedziałków

Krzyżanowski Aleksander


Żołnierz I Korpusu Polskiego na Wschodzie, uczestnik w XI 1918 r. rozbrajania Niemców w Warszawie, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, oficer i dowódca jednostek artylerii WP, uczestnik Kampanii 1939 r. m.in. bitwy nad Bzurą i walk z Niemcami do połowy X 1939 r., komendant Okręgu Wileńskiego Związku Walki Zbrojnej - Amii Krajowej, podstępnie aresztowany przez Sowietów, wieloletni więzień komunizmu, zmordowany w więzieniu.

Urodził się 18 II 1895 r. w Briańsku w Rosji. Uczył się w gimnazjum w Homlu i Piotrogrodzie (Petersburgusburgu), gdzie w 1916 r. rozpoczął studia w Instytucie Technologicznym.

W 1917 r. został powołany do wojska i ukończył szkołę oficerską artylerii w Piotrogrodzie, a w VII został przedzielony do 18 syberyjskiego dywizjonu artylerii, lecz w X 1917 r. przeszedł do I Korpusu Polskiego gen. J. Dowbor-Muśnickiego. Po rozwiązaniu I Korpusu, na przełomie V i VI 1918 r. przybył do Warszawy, gdzie podjął studia uniwersyteckie.

W XI 1918 r. wziął udział w rozbrajaniu Niemców i po krótkim kursie oficerskim w Dęblinie został podporucznikiem, z przydziałem do Departamentu Technicznego Ministerstwa Spraw Wojskowych. Od XII służył w 3 pułku artylerii ciężkiej, w jego składzie walczył na froncie litewsko-białoruskim od IV do IX 1919 r. Po czym odbył kurs dowódców baterii w Rembertowie i wrócił do pułku, który w tym czasie przemianowano na 1 pac Legionów. W I 1920 r. wyzwalał Dyneburg (Daugavpils), a od III dowodził baterią 1 pac Leg. W XII 1920 r. II dywizjon 1 pac Leg. przemianowano na 21 dywizjon artylerii ciężkiej i wraz z nim dyslokowano z Fordonu do Niepołomic.

Od VI do XI 1921 r. odbył kurs w Szkole Strzelania Artylerii w Toruniu, powrócił do swojej jednostki, gdy 21 dac przekształcono w II dywizjon 5 pac w Krakowie. Od XI 1923 do IV 1924 r. szkolił się w Centralnej Wojskowej Szkole Gimnastyki i Sportu w Poznaniu. Po czym do VII był adiutantem I dywizjonu 5 pac, a do X 1924 r. dowodził baterią, gdy przeniesiono go do Artyleryjskiej Komisji Doświadczalnej w Rembertowie i w XII 1924 r. awansowano na kapitana.

Od III 1926 r. służył w Instytucie Badań Artylerii w Zielonce. W VIII 1929 r. został dowódcą baterii w 15 pułku artylerii lekkiej w Bydgoszczy. Od jesieni 1931 do II 1932 r. był komendantem szkoły podoficerskiej w 15 pal, potem dowódcą dywizjonu i na przełomie 1933 i 1934 r. powrócił na stanowisko komendanta szkoły podoficerskiej. W II 1934 r. awansował na majora, a dwa miesiące później został dowódcą dywizjonu w 20 pal w Próżanie. Od początku 1935 r. dowodził dywizjonem w 12 pal, po czym w 1938 r. został dowódcą I dywizjonu 26 pal w Skierniewicach.

Na początku Kampanii 1939 r. jego dywizjon z 26 Dywizją Piechoty wchodził w skład Armii "Poznań", a od 6 IX Armii "Pomorze" i walczył w bitwie nad Bzurą m.in. atakując Łowicz. Po bitwie sformował grupę wojsk, na czele której kontynuował walkę w Górach Świętokrzyskich, aż do jej rozbicia w połowie X pod Świętą Katarzyną.

Uniknął niewoli i po kilku dniach przedostał się do Warszawy, gdzie wstąpił do Służby Zwycięstwu Polski. W XI 1939 r. został z grupą oficerów skierowany na Wileńszczyznę, w celu sformowania Dowództwa Wojewódzkiego SZP. Po przekształceniu SZP w Związek Walki Zbrojnej, w IV 1940 r. został szefem sztabu i zastępcą Komendanta Okręgu Wileńskiego ZWZ, a w IV 1941 r. faktycznym Komendantem, zatwierdzonym cztery miesiące później; już w III 1941 r. awansując na podpułkownika.

W I 1944 r. doprowadził do zawieszenia broni z sowiecką partyzantką, po czym odrzucił porozumienie a Niemcami i rozgromił kolaborujący z nimi Litewski Korpus Posiłkowy.

Dokonał koncentracji 3 zgrupowań partyzanckich AK i przeprowadził 6-13 VII 1944 r. operację "Ostra Brama", która przy sowieckim współdziałaniu wyzwoliła Wilno.

17 VII 1944 r. został podstępnie aresztowany przez Sowietów i osadzony w więzieniu w Wilnie oraz kilka miesięcy nieustannie przesłuchiwany. We IX 1944 r. został awansowany na pułkownika.

W V 1945 r. został przetransportowany do Moskwy, w X 1946 r. osadzono go w łagrze w Diagilewie, w VI 1947 r. przewieziono go do Griazowca. Skąd udało mu się zbiec oraz przedostać do Wilna. Tam w VIII 1947 r. zgłosił się do tzw. władz repatriacyjnych. We IX aresztowali go Sowieci, przewożąc do Moskwy. W XI 1947 r. odtransportowali go do Polski. W VII 1948 r. został aresztowany i osadzony w więzieniu na Mokotowie, gdzie dokonano wyniszczenia jego zdrowia.

Zmarł 29 IX 1951 r. w więzieniu w Warszawie i został potajemnie zakopany na Powązkach między cywilnym a wojskowym cmentarzem. W IV 1957 r. uroczyście przeniesiono go na Wojskowy Cmentarz Powązkowski.

Był odznaczony m.in.: Orderem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Niepodległości z Mieczami, trzykrotnie Krzyżem Walecznych; pośmiertnie Orderem Polonia Restitita I klasy (2012).

Piotr M. Boroń

Wybrana literatura:
Armia Krajowa. Rozwój organizacyjny, pod red. T. Komorowskiego, Warszawa 1996;
K. Tarka, Jeden z wyklętych. Generał Aleksander Krzyżanowski "Wilk", Warszawa 2000;
A. Chmielarz, G. Jasiński, Armia Krajowa 1939-1945, Warszawa 2011.


Zmień ustawienia cookies