Opaska Zgrupowania AK „Żelbet”

Obiekt ten stanowi odmianę opaski Armii Krajowej. Została ona wykonana dla żołnierzy Zgrupowania Armii Krajowej „Żelbet”, które wyrosło z szeregu inicjatyw konspiracyjnych tworzonych po klęsce wrześniowej, z których wymienić należy przede wszystkim Tajną Organizację Wojskową Garnizonu Krakowskiego działającą na terenie Bronowic, Azorów, Mydlnik, Toń, Zabierzowa.

Wiodącą rolę w organizacji struktur konspiracyjnych na tym terenie objął ppor. Dominik Ździebło „Kordian”. Wkrótce organizacja została scalona z ZWZ. Nazwa „Żelbet” pojawiła się na przełomie 1939/1940 r. Stopniowo struktury „Żelbetu” rosły obejmując coraz szersze północno-zachodnie obszary Krakowa, gdzieniegdzie wychodząc na Grzegórzki, Dąbie, czy do niektórych podkrakowskich wsi oraz na prawobrzeżnej części Krakowa – np. na Piaskach Wielkich.

Poważnie nadszarpnęły „Żelbet” aresztowania rozpoczęte na wiosnę 1941 r., które na dłuższy czas zdezorganizowały pracę jego struktur. Odbudowa doprowadziła jednak do umocnienia i rozbudowania „Żelbetu”. Stanowił on odtąd poważną część obwodu AK Kraków-Miasto. Pod koniec 1943 r. liczył on 3 bataliony oraz dwa bataliony szkieletowe, o łącznym stanie około 3 tysięcy żołnierzy.

W tym czasie działalność „Żelbetu” ograniczała się do dywersji oraz akcji likwidacyjnych konfidentów. Zadania te wykonywane były przez specjalnie wyselekcjonowanych i przygotowanych żołnierzy AK. Istotną częścią pracy stanowił także wywiad i kontrwywiad, którym kierował Stanisław Kostka Czapkiewicz „Sprężyna”. Wagę jej w tym zakresie potęgował fakt, że na terenie działalności „Żelbetu” istniała dzielnica niemiecka, gdzie ulokowanych było wiele ważnych obiektów administracji i policji, ale także sił zbrojnych okupanta. W drugiej połowie 1944 r,. liczebność Niemców na tym terenie obliczano na 32 tysiące.

Ustawicznie prowadzona była akcja szkoleniowa – przygotowywano do walki świeżo przyjętą do AK młodzież, która nie miała okazji przed wojną przejść przeszkolenia wojskowego. W 1944 r. żołnierze Zgrupowania „Żelbet” osłaniali działalność radiostacji „Wisła” należącej do podziemnego przedstawicielstwa Rządu RP na Kraj – Krakowskiej Okręgowej Delegatury Rządu RP na Kraj, która nadawała z różnych miejsc położonych w okolicach Piasków Wielkich, Swoszowic i Kosocic oraz tajnej drukarni Konspiracyjnych Wojskowych Zakładów Wydawniczych w Swoszowicach.

W okresie Akcji „Burza” w sierpniu 1944 r. „Żelbet” wespół z innym krakowskim Zgrupowaniem „Baszta” utworzył Związek Taktyczny Kraków Zachód 1/17 „Żelbet” – w ten sposób odtwarzał on 20 Pułk Piechoty w 6 Dywizji Piechoty AK.

Oprócz scharakteryzowanej wyżej działalności „Żelbet” utworzył oddziały partyzanckie w okolicach Krakowa już w maju 1944 r. Początkowo działały one na północ od Krakowa, w miechowskim, a od sierpnia w okolicach Myślenic. Tam również następowała koncentracja innych oddziałów partyzanckich, zarówno AK jak niektórych organizacji konspiracyjnych współpracujących z AK. Operowały one w tamtym rejonie do końca 1944 r. staczając szereg bitew i potyczek. Natomiast oddziały żołnierze „Żelbetu” pozostający w Krakowie uczestniczyli podczas zajmowania miasta przez Armię Czerwoną w zabezpieczaniu obiektów użyteczności publicznej, chronili również sam Wawel, wywieszając na nim biało-czerwoną flagę.

Po „wyzwoleniu” wielu z „Żelbetowców” doznało represji ze strony władz komunistycznych – wywożono ich do łagrów, męczono w kaźniach ubeckich i sowieckich. Niektórzy z nich uczestniczyli w zbrojnym oporze antykomunistycznym po 1945 r.

Warto zwrócić uwagę na umieszczoną obok inicjałów WP pieczęci Zgrupowania „Żelbet” wraz z datą jego powstania. Opaska ta jest częścią składową zespołu 35 opasek wykonanych na terenie Krakowa względnie jego okolic – dokładne miejsce i czas nie są niestety znane.

nr inw. MAK/501/M