Pistolet Vis wz. 1935
Legendarny polski pistolet został faktycznie skonstruowany przez inż. Feliksa Modzelewskiego, natomiast powszechnie znanych Piotra Wilniewszczyca oraz Jana Skrzypińskiego uznać należy za osoby, które zainicjowały powstanie Visa.
Prace nad bronią trwały w latach 1930-32. W końcu 1930 r. sfinalizowano projekt prototypu, natomiast w lutym następnego roku Fabryka Broni w Radomiu wykonała prototyp. Przystąpiono następnie do szeregu prób, które zakończyły się powodzeniem.
Sama konstrukcja nie była przełomowa – oparto ją na pistolecie Colt M1911, a także Browning HP ale posiadała wiele udanych oryginalnych rozwiązań szczegółów konstrukcyjnych. Dowodziła, że polscy konstruktorzy są w stanie podołać postawionym przez WP wysokim wymaganiom, co stawiało ich dzieło na wysokim poziomie europejskim. Szczególnie w zakresie solidności konstrukcji, opanowania koniecznych technologii i jakości wykonania.
Produkcję próbnej partii pistoletu rozpoczęto w Państwowej Fabryce Broni w Radomiu na przełomie lat 1932/33. W lutym 1932 r. broń została zaakceptowana do użytkowania przez WP uchwałą Komitetu do Spraw Uzbrojenia i Sprzętu. Wykonana wtedy próbna partia Vis-ów rozdysponowana została do kilku jednostek wojskowych, w których prowadzono badania. Ich wynikiem były pewne modernizacje, które jednak opóźniły wprowadzenie pistoletu oficjalnie do służby.
Decyzją Szefa Departamentu Uzbrojenia Ministerstwa Spraw Wojskowych z 5 września 1935 roku, pistolet wprowadzono oficjalnie do służby jako pistolet wz. 35 „Vis”. Nazwa Vis (łac. „siła”) powstała z połączenia nazwisk konstruktorów Piotra Wilniewczyca i inż. Jana Skrzypińskiego.
Vis stał się regulaminową bronią osobistą oficerów i podoficerów WP. Do wybuchu wojny wyprodukowano go w ilości niespełna 50 tysięcy egzemplarzy, czyli w ilości około połowy zapotrzebowania, jakie określiło Wojsko Polskie na ten wzór broni. Choć produkcja rozpoczęta została już w 1936 r. to jej intensyfikacja nastąpiła dopiero w latach 1938 – 1939, po rozwiązaniu problemów z produkcją karabinków Mausera, które jako zasadnicza broń indywidualna WP miały najwyższy priorytet. Wytwarzane egzemplarze cechowała bardzo wysoka jakość materiałów oraz wykonania.
Produkcję polskiego Visa przerwała wojna. Na rok budżetowy 1939/40 wojsko Polskie planowało zamówienie 24 620 egzemplarzy Visa, natomiast w 1939 r. z zamówienia z roku budżetowego 1938/39 w okresie maj – grudzień 1939 pozostało do wykonania jeszcze 2295 pistoletów.
W okresie od zakończenia kampanii wrześniowej do drugiej połowy 1940 r. prace w fabryce radomskiej były wstrzymane. Dopiero w drugiej połowie 1940 r. Niemcy doceniając wartość konstrukcji rozpoczęli produkcję Visa w Fabryce Broni w Radomiu, która w okresie okupacji funkcjonowała pod niemieckim zarządem firmy Steyr-Daimler Puch A.G. Początkowo korzystali z części nie zmontowanych przed wrześniem 1939 r. Pierwsza partia została zmontowana pod nadzorem niemieckim w drugiej połowie 1940 r. oraz jeszcze na początku 1941 r. Od początku 1941 r. rozwinięto już w pełni produkcję od podstaw, wytwarzając wszystkie podzespoły.
Pistolet Vis w okresie okupacji produkowano w ramach trzech tzw. serii produkcyjnych, które charakteryzowały się nie tylko zmianą bloków numerów seryjnych, ale przede wszystkim pewnymi modyfikacjami. Wynikły one z konieczności uproszczenia procesu technologicznego zmierzającego w kierunku zmniejszenia ilości wykonywanych operacji podczas produkcji i zwiększenia liczby wykonanych egzemplarzy. Ucierpiało również w tym czasie np. wykończenie powierzchni i zabezpieczenia ich przed korozją.
Warto zaznaczyć, Niemcy w Radomiu nie produkowali luf – wytwarzano je w filii Steyr Daimler-Puch A.G. w Mölln. Tam dokonywano także finalnego montażu. Mimo podjętych przez okupanta środków bezpieczeństwa działające w zakładzie struktury Armii Krajowej organizowały przez cały okres okupacji nielegalny przerzut części pistoletów z fabryki. Podziemne zbrojownie AK wykonywały lufy do takich egzemplarzy. Skalę zmontowanych konspiracyjnie Visów oblicza się na 1000 sztuk. Jest więc Vis i w ten sposób związany z dziejami AK, bo naturalnie dostawał się w często w ręce żołnierzy AK z zapasów ukrytych przy kapitulacji w 1939 roku, a także w wyniku przeprowadzonej akcji zbrojnej bądź zakupu na czarnym rynku.
Wobec zbliżania się frontu wschodniego przeniesiono w drugiej połowie 1944 r. produkcję z Radomia najpierw do Mölln, a później do innej filii Steyera. Znajdowała się ona we włączonej do Rzeszy w 1938 r. części Czech – Niemieckich Morawach Południowych – w Znojmie (niem. Znaim).
Chaos ostatnich miesięcy wojny, pewne problemy technologiczne oraz nikła obsada personalna linii produkcyjnej Visa w Znojmie sprawiła, że zakład ten nigdy nie osiągnął zakładanej wielkości produkcji. Prawdopodobnie na przełomie 1943/44 pojawił się projekt wytwarzania „blaszanego Visa” – uproszczonej wersji, w której innowacją było zastosowanie szkieletu z dwóch elementów głęboko tłoczonych, połączonych spawaniem punktowym z ograniczeniem kosztownych i długotrwałych technologii obróbki skrawaniem. Wiele wskazuje na to, że projekt ten nie wyszedł poza zakres prac konstrukcyjnych – na przeszkodzie seryjnej produkcji stanęły problemy związane z brakiem odpowiedniego parku maszynowego oraz trudności technologiczne.
Łącznie w latach 1940-45 Niemcy wyprodukowali ponad 300 tysięcy sztuk pistoletu Vis. Wiele z tych egzemplarzy trafiało w ręce żołnierzy Armii Krajowej – na dziesiątkach zdjęć żołnierze podziemia z dumą prezentują „swojego” Visa.
Pistolet również wśród żołnierzy niemieckich cieszył się dobrą opinią, szczególnie, że w Wehrmachcie wyposażenie żołnierzy w broń krótką było powszechniejsze niż w innych armiach.
Pistolet Vis z serii Z, pierwszej w której doszło do przejścia z modelu P35/I (p) na /II, polegającej przede wszystkim na usunięciu zaczepu do rozkładania broni. Jego funkcję przejął kurek, za pomocą której odtąd unieruchamiano zamek – do zmiany doszło około bloku numerów 1000-1500. Przełom 1943/44 – broń wyprodukowana jeszcze w Radomiu. Była to w zasadzie jedyna poważniejsza zmiana konstrukcyjna podczas wytwarzania Visa przez okupanta niemieckiego.
kaliber: 9 mm Parabellum
kraj: Polska (Generalna Gubernia)
producent: Steyr-Daimler Puch A.G (dawniej Państowa Fabryka Broni w Radomiu)
rok produkcji: 1944
nr inw: MAK/34/M