Sonderaktion Krakau – 84 lata temu aresztowano i uwięziono krakowskich profesorów

Pierwszym masowym i dokładnie przygotowanym uderzeniem w polską inteligencję była Sonderaktion Krakau przeprowadzona 6 listopada 1939 roku.

Niemcy postawili sobie za cel zniszczenie polskiej inteligencji. Natychmiast po zajęciu zamknęli wszystkie szkoły średnie, a później uniwersytety. Polacy mieli umieć tylko czytać, pisać i liczyć, najlepiej w podstawowym zakresie.

Pozostawiano część szkół zawodowych, które miały kształcić młodzież w zawodach niezbędnych okupantowi. Już 19 października 1939 zamknęli Uniwersytet Jagielloński. Rektor profesor Tadeusz Lehr-Spławiński otrzymał polecenie zarządzenia ogólnego zebrania wykładowców w celu wysłuchania wystąpienia SS-Sturmbannführera Bruno Müllera pt: Stosunek Rzeszy Niemieckiej  i narodowego socjalizmu do nauki i uniwersytetów”.

Sala nr 66 im. Mikołaja Kopernika w Collegium Novum

Profesorowie krakowskich uczelni przybyli do sali nr 66 im. Mikołaja Kopernika do Collegium Novum (obecnie sala nr 56 im. J. Szujskiego). Po rozpoczęciu zebrania Bruno Müller oznajmił zebranym ze wszyscy zostaną aresztowani.

Oprawcy z Einsatzgruppe I wsparci  grupą operacyjną Sicherheitspolizei aresztowali 183 naukowców. Pod karabinami zostali brutalnie załadowani do samochodów i osadzeni w więzieniu na Montelupich. Następnego dnia przeniesiono aresztowanych do koszar 20 Pułku Piechoty. Następnie zwolniono 11 osób, miedzy innymi prof. Fryderyka Zolla. Pozostałych 9 listopada 1939 wywieziono do więzienia we Wrocławiu, a zaraz potem do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen.

Śmierć i międzynarodowe oburzenie

Pierwszą ofiarą śmiertelną był profesor Akademii Górniczej Antoni Meyer, który zmarł 24 grudnia 1939. Cztery dni później podobny los spotkał byłego rektora UJ Stanisława Estreichera.

Aresztowanie krakowskich profesorów wywołało międzynarodowe oburzenie, również w środowiskach naukowych Niemiec. Spotkało się to z  protestem 24 państw, w tym Watykanu. Ostateczne uwolnienie 101 profesorów – 8 lutego 1940 roku – zawdzięczamy Lucianie Frassati-Gawrońskiej interweniującej osobiście u  Benito Mussoliniego.

Kilku Profesorów wycieńczonych warunkami obozowymi zmarło wkrótce po powrocie do Krakowa. Ostatni aresztowany profesor Kazimierza Piwarskiego wyszedł na wolność dopiero pod koniec 1941 roku. Trzech profesorów pochodzenia Żydowskiego Niemcy zamordowali.

Sukces tajnego nauczania

Mimo ogromnych strat jakie poniosła nauka krakowska w maju 1942 rozpoczęły się zajęcia na Tajnym Uniwersytecie Jagielińskim. Ogromną rolę w jego zorganizowaniu odegrała Spółdzielnia „Bratnia Pomoc” oraz profesorowie Władysław Szafer i Mieczysław Małecki. Bardzo wielu późniejszych naukowców i ludzi kultury studiowało na Tajnym UJ, szacuje się, że nawet około tysiąca studentów. Jednym ze studentów Tajnego Wydziału Teologicznego był Karol Wojtyła.

 

Niemcy zamknęli wszystkie polskie wyższe uczelnie podając represjom ich pracowników. Po zajęciu Lwowa w 1941 roku rozstrzelali na Wzgórzach Wuleckich 25 profesorów lwowskich wyższych uczelni.

Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, zdjęcie zrobione w roku 1934

Przypomnijmy kilku profesorów UJ, którzy w czasie wojny byli żołnierzami Armii Krajowej

Profesor Wacław Felczak – kurier i emisariusz Rządu RP na uchodźstwie;

Profesor Józef Andrzej Gierowski – porucznik  AK Był kierownikiem referatu informacyjnego VI Wydziału Okręgu Kielecko-Radomskiego, wydawcą i redaktorem pisma „Prawda Polska”;

Profesor Aleksander Krawczuk – żołnierz AK zgrupowania ”Żelbet”, historyk;

Profesor Józef Wolski –  aresztowany w Sonderaktion Krakau, historyk, wykładowca Tajnego UJ;

Profesor Marian Zgórniak – żołnierz AK profesor historii i prawnik, więzień Auschwitz;

Profesor Ludwik Chmaj – żołnierz AK aktywny działacz Polskiego Państwa Podziemnego na Wileńszczyźnie, w 1929 uzyskał habilitacje na UJ;

Andrzej Miączyński – żołnierz oddziału AK Murawa późniejszy profesor prawa na UJ;

Andrzej Półtawski- żołnierz Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej, późniejszy pracownik naukowy UJ;

Prof. Wanda Żankowska-Jasińska –  żołnierz AK , więzień niemieckich obozów koncentracyjnych, późniejsza profesor chemii UJ;

 

Tekst: Robert Springwald

fot. domen publiczna