82. rocznica powstania Polskiego Państwa Podziemnego

27 września 1939 r. powołano do życia Służbę Zwycięstwu Polski. Wydarzenie to wyznaczyło początek budowy Polskiego Państwa Podziemnego – konspiracyjnych struktur państwowych, podległych Rządowi Rzeczypospolitej na uchodźstwie.

26 września 1939 r. na pokładzie polskiego samolotu „Sum”, przyleciał do oblężonej Warszawy z misją specjalną mjr Edmund Galinat. Wysłany został przez internowanego na terenie Rumunii marsz. Edwarda Śmigłego-Rydza. Po wyczerpującym locie, polscy piloci zdołali wylądować na Polu Mokotowskim, a pasażer zameldował się u głównodowodzącego obroną stolicy gen. Juliusza Rómmla. Istotą tego spotkania, było przedstawienie kawałka jedwabiu, na którym marszałek dokonał zapisu rozkazu, mówiącego o potrzebie utworzenia konspiracyjnie działającej organizacji o charakterze militarnym. Zasadniczym celem tej struktury miała być walka z Niemcami. J. Rómmel na wykonawcę tego projektu wyznaczył gen. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego, który 27 września 1939 r. w Warszawie, powołał organizację wojskowo-polityczną pod nazwą Służba Zwycięstwu Polski (SZP) i osobiście objął nad nią dowództwo. Należy nadmienić, iż SZP powstała z inicjatywy grona wyższych oficerów, uczestniczących w obronie Warszawy. Instrukcja Naczelnego Wodza spowodowała natomiast, że ta organizacja, jako jedyna spośród działających na terenie okupowanej Polski, posiadała mandat przedstawiciela legalnej władzy II RP. Zasady jej funkcjonowania determinowało zatem obowiązujące prawodawstwo, w tym również dekret prezydenta RP z 1 września 1939 r., który w momencie zaistnienia stanu wojennego, podporządkowywał wojsku sferę administracji cywilnej.

Obowiązujące uregulowania prawne, zobligowały Karaszewicza-Tokarzewskiego do utworzenia przy Komendzie SZP stanowiska komisarza cywilnego, a funkcję tę powierzył Mieczysławowi Niedziałkowskiemu. Powstała również Rada Główna Obrony Narodowej (znana również jako Rada Główna Polityczna) – ciało doradcze przy dowództwie SZP, składające się z wybitnych polityków, będących przedstawicielami najważniejszych przedwojennych ugrupowań opozycyjnych. Na analogicznych zasadach miały działać struktury na poziomie poszczególnych województw. W tym celu Komenda Główna wysyłała swoich emisariuszy z zadaniem tworzenia struktur wojewódzkich. Do 31 grudnia 1939 r. udało się je utworzyć w Warszawie, Krakowie, Kielcach, Lublinie i Lwowie. W połowie grudnia 1939 r. w strukturach tej organizacji działało 24 tys. osób. Ponadto, autonomiczne organizacje konspiracyjne podległe SZP liczyły dalszych 40-50 tys. członków. Sukcesem na gruncie operacyjnym było utworzenie podwalin pod działalność wywiadowczą, wytyczenie szlaków kurierskich, rozpoczęcie działalności propagandowej i sabotażowej. Pomimo znaczącego dorobku, wysokich standardów organizacyjnych oraz doborowego składu personalnego dowództwa, SZP nie zyskała akceptacji nowych władz państwa polskiego utworzonych we Francji. Gen. Władysław Sikorski przekształcił Służbę Zwycięstwu Polski w Związek Walki Zbrojnej, następnie przekształcony 14 lutego 1942 r. w Armię Krajową.

W związku z 82. rocznicą powstania Polskiego Państwa Podziemnego, Muzeum Armii Krajowej od 26 września br. udostępnia dla Zwiedzających wystawę czasową pn. „Oblicza Aleksandry Mianowskiej”. Bohaterka nowej galerii fotograficznej, w czasie II wojny światowej pracowała jako pielęgniarka-ochotniczka w szpitalach Polskiego Czerwonego Krzyża, zbierała informacje o rannych i poległych podczas kampanii polskiej 1939 roku. Ponadto, działała w Radzie Głównej Opiekuńczej, gdzie m.in. organizowała akcje dożywiania dla więźniów obozów koncentracyjnych. Aleksandra Mianowska ps. Kama brała udział w akcji ratowania Żydów, za co została uhonorowana medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Poza tym wszystkim pisała: monografie, artykuły, wiersze. Niemal całe swoje dorosłe życie spędziła w Krakowie, tu też została pochowana. Czas, by Kraków sobie o niej przypomniał.

Fot. Od lewej: gen. Edmund Knoll-Kownacki, gen. Tadeusz Kasprzycki, gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski, płk. Józef Kustroń w 1935 roku, źródło: NAC.