#2 „Kartki i pieniądze”, czyli nowy odcinek serii #zostańwdomu z #MuzeumAK

Na zajętym przez Wehrmacht terytorium Polski początkowo w obiegu monetarnym obok złotego, jako środek płatniczy pojawiła się marka niemiecka. Ustanowiony wówczas przez władze okupacyjne przelicznik 1:2 na korzyść waluty III Rzeszy, był dla posiadaczy polskiego pieniądza krzywdzący, z uwagi na fakt, że do września 1939 r. to za 1 zł polski, można było otrzymać 2 marki.

Pierwszą decyzją w kwestii polityki monetarnej na ziemiach polskich zajętych przez Niemców było ograniczanie udziału polskiej waluty na rzecz bonów emitowanych przez Kasy Kredytowe Rzeszy w okupowanej Polsce, które powstały 23 września 1939 r. W następnym miesiącu sytuacja uległa diametralnej zmianie, kiedy to na obszarze Generalnego Gubernatorstwa Kasy Kredytowe zaczęły ograniczać udział w obiegu niemieckich marek oraz asygnat Kas Kredytowych, jednocześnie dopuszczając większy udział polskich banknotów i monet.

Z kolei na terenach wcielonych do III Rzeszy polski złoty utracił ostatecznie status prawnego środka płatniczego 27 listopada 1939 r., a znajdujące się tam Kasy zakończyły swoją działalność.

Styczeń 1940 r. przyniósł mieszkańcom GG niemiłą niespodziankę, ponieważ władze okupacyjne zażądały od nich złożenia do depozytu bankowego wszystkich banknotów o nominałach pięćset- i stuzłotowych. W praktyce mogło oznaczać to utratę oszczędności, a w ślad za tym ograniczenie możliwości nabywczych ludności.

8 kwietnia 1940 r. również w GG Kasy Kredytowe zostały rozwiązane, a ich funkcje przejął wówczas Bank Emisyjny powołany przez generalnego gubernatora H. Franka już 15 grudnia 1939 r. Jego prezesem został mianowany Feliks Młynarski, natomiast siedzibę tej instytucji ulokowano w Krakowie, w budynku należącym przed wybuchem wojny do jednego z oddziałów Banku Polskiego, przy ulicy Basztowej. Zgodnie z rozporządzeniem z 27 marca 1940 r., o ujednoliceniu obiegu środków płatniczych na obszarze Generalnego Gubernatorstwa, w kwietniu 1940 r. rozpoczęto emisję nowych biletów bankowych. Nazwą waluty pozostawał złoty, a na banknotach niniejszych pieniędzy widniał napis Bank Emisyjny w Polsce. Wymianę przeprowadzano po kursie 1:1 w stosunku do polskiej waluty przedwojennej, w jej trakcie uwzględniono również zdeponowane walory na początku roku. Nowy środek płatniczy był popularnie nazywany przez polskie społeczeństwo młynarkami, bądź też złotymi krakowskimi.

Wprowadzony przez Niemców na terenie GG system monetarny, był jednym z narzędzi represyjnej polityki wymierzonej wobec polskiego społeczeństwa. Ponadto sztucznie wywoływana inflacja, w rażącym stopniu obniżała jego możliwości nabywcze. Z drugiej strony ciągły dodruk pieniądza nie szedł w parze z podażą produktów na rynek, wręcz przeciwnie, wydawane przez mennicę złotówki, stanowiły zapłatę za wyprodukowane towary na potrzeby III Rzeszy. Taki proceder generował notoryczny deficyt artykułów, zwłaszcza spożywczych, który starano się nieco złagodzić reglamentacją, czyli wprowadzeniem ustalonych administracyjnie przydziałów konkretnych produktów. W 1941 r. przydziały kartkowe środków żywnościowych dla Polaków wyrażały się dzienną  wartością  nieco ponad 660 kalorii.

Jedną z szans na przeżycie tak dramatycznej sytuacji dawał „czarny rynek”, na którym jednak każdy zakup wiązał się ze sporym wydatkiem, z uwagi na wielokrotnie wyższe ceny od tych, które obowiązywały w legalnie działających placówkach handlowych. Próbą ratowania się przed głodem było również prowadzenie przez mieszkańców miast uprawy ziemniaków oraz różnego rodzaju warzyw w „ogródkach działkowych”, na które przekształcano m.in.: place, skwery, ogrody kwiatowe, podwórka. Powszechnym zjawiskiem była przydomowa hodowla, głównie drobiu i królików.

W początkowym okresie okupacji wystąpiło zjawisko bezrobocia, które szczególnie dotknęło grupę pracowników umysłowych. Jednak zapotrzebowanie niemieckiego przemysłu, transportu i rolnictwa na siłę roboczą, bardzo szybko zmieniło sytuację na rynku pracy GG oraz ziem wcielonych. Polacy, którzy ukończyli 18 rok życia, później również osoby z przedziału wiekowego 14-18 lat, zostali objęci obowiązkiem świadczenia pracy, zwłaszcza fizycznej, na rzecz III Rzeszy. Jedną z form realizacji tej powinności było wysyłanie Polaków na przymusowe roboty do różnych części Niemiec.