Edward Śmigły – Rydz: historia życia Marszałka (1)

W związku z konferencją naukową, którą organizuje nasze Muzeum, wraz z Małopolskim Urzędem Wojewódzkim oraz Urzędem do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w 81. rocznicę śmierci Marszałka Polski Edwarda Śmigłego – Rydza przybliżamy Państwu tę postać i opowiadamy historię jego życia w dwóch częściach. Nie omijamy przy tym faktów mniej znanych i nieoczywistych, jak choćby pasja do jednej z popularnych dyscyplin sportowych.

Chłop, czy szlachcic?

Czy pochodził z zubożałej szlachty, czy z rodziny chłopskiej? Tego nie wiemy. Edward Śmigły – Rydz nigdy nie skomentował tych wątpliwości. Jedno jest pewne – rodzinne problemy finansowe nie były rzadkością, o czym świadczy fakt, że Tomasz Rydz (ojciec) oraz Maria z domu Bobiak (matka) pobrali się dopiero 2 lata po przyjściu syna na świat. Wcześniej nie mieli na to środków. Edward Śmigły – Rydz urodził się w Brzeżanach w roku 1886. Dzisiaj to miejscowość położona na terenie Obwodu Tarnopolskiego na zachodniej Ukrainie. To ojciec,  Tomasz Rydz opuścił rodzinne strony, po tym jak poznał przyszłą żonę. Urodził się bowiem w Małopolsce, w okolicach Wieliczki.

Szkolne pasje: rysowanie i polityka

Mały Edward nie cieszył się długo życiem w pełnej rodzinie. Kiedy miał dwa lata zmarł jego ojciec. Osiem lat później – mama. Zajął się nim dziadek Jan Babiak. Z czasem opieką otoczyła go rodzina Uranowiczów. Dzięki wsparciu inteligentów Edward mógł pójść do szkoły. Już w latach szkolnych można było dostrzec jego talent artystyczny. Umiał bardzo ładnie rysować, a jego specjalnością były karykatury. Te zdolności sprawiły, że po zdanej w 1905 roku maturze rozpoczął studia w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Jego opiekunem artystycznym był między innymi Leon Wyczółkowski. Na fasadzie kościoła ormiańskiego w Brzeżanach namalował fresk z wyobrażeniem Matki Boskiej jako wdzięczność za wsparcie finansowe dla burmistrza Brzeżan. Jego zainteresowania myślą społeczną i polityczną także ujawniły się w czasach szkolnych. W jego ręce trafiły m.in. pisma Wincentego Lutosławskiego i Bolesława Limanowskiego. Pod koniec nauki w gimnazjum wstąpił do socjalistycznej organizacji młodzieżowej „Promień”. Zaraz potem znalazł się w „Odrodzeniu”. Była to organizacja niepodległościowa, przeprowadzająca ćwiczenia wojskowe. Brał w nich chętnie udział także młody Edward.

Od kadeta do szefa Polskiej Organizacji Wojskowej

1908 to szczególny rok dla naszego bohatera. To właśnie wtedy porzucił swoje artystyczne zamiłowania na rzecz politycznej działalności. Przerwał studia na Akademii Sztuk Pięknych i przeniósł się na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz wstąpił do Związku Walki Czynnej, gdzie spotkał takie postaci, jak: Walery Sławek, Aleksander Prystor czy Kazimierz Sosnkowski. To właśnie podczas działalności w ZWC zaczął posługiwać się pseudonimem „Śmigły”. Wkrótce odbył także obowiązkową służbę wojskową, która trwała rok, między innymi w cesarskim i królewskim 4 Dolnoaustriackim Pułk Piechoty Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego w Wiedniu. Przykładał się do niej bardzo. Uważał, że przyda się to już wkrótce, kiedy rozpoczną się starania o odzyskanie przez Polskę niepodległości. Na ten moment czekał zaledwie 3 lata, bo już w lipcu 1914 roku został wezwany do armii Austro-Węgierskiej, a po miesiącu i interwencji samego Józefa Piłsudskiego objął dowództwo III batalionu Legionów Polskich. W chwilach kiedy on i jego żołnierze przebywali w koszarach dla zabicia czasu grali w piłkę nożną. Ta pasja do futbolu została z nim już do końca życia. W czasie działań wojennych I wojny światowej przeszedł drogę od dowódcy batalionu, potem pułku piechoty, po zastępcę dowódcy brygady. Z czasem rozpoczął się i zaostrzył się konflikt pomiędzy Piłsudskim a Komendą Legionów. Austriacy nie zgadzali się na spolszczenie dowództwa Polskiego Korpusu Posiłkowego utworzonego z Legionów Polskich. Piłsudski złożył więc dymisję, podobnie postąpił Rydz, prosząc o zwolnienie ze służby w Korpusie i przeniesienie do armii austriackiej. Po ogłoszeniu aktu 5 listopada wydawało się, że żołnierze wrócą do walki, jednak 12 lipca 1917 roku doszło do tzw. kryzysu przysięgowego, kiedy to pułkownik Rydz odmówił wierności władzom niemieckim. Sam dowódca został zwolniony i nie mógł nosić munduru. Następnie wyjechał do Krakowa, a władze planowały przymusowe wcielenie go do armii austriackiej. Przeszkodziła w tym choroba, która najpierw naprawdę go dopadła, a następnie skutecznie ją symulował, byle tylko nie trafić do wojska. Gdy Piłsudski i Sosnkowski zostali uwięzieni w Magdeburgu, Edward Rydz, ps. „Śmigły”, objął kierownictwo Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) – 1917.