fbpx
100. rocznica zakończenia III powstania śląskiego

100. rocznica zakończenia III powstania śląskiego


5 lipca 2021 r. mija okres stu lat od zakończenia trzeciego i zarazem ostatniego zrywu powstańczego Górnoślązaków, pragnących przynależeć do odrodzonej Rzeczpospolitej.

Przeprowadzenie plebiscytu, mającego zdecydować o losie spornego, liczącego ponad 11 tys. km2 obszaru, zamieszkałego przez 2 mln osób, w tym blisko 1,4 mln Polaków, ustalono na 20 marca 1921 r. Za przyłączeniem spornego terenu do Polski opowiedziało się 40% z ogólnej liczby osób, które wzięły udział w głosowaniu. Na niekorzystny wynik strony polskiej duży wpływ miała proniemiecka postawa osób posiadających prawo głosu, lecz niemieszkających już na Górnym Śląsku. Za przyłączeniem do polskiego państwa opowiedziała się głównie ludność wiejska, zwłaszcza na terenie na wschód od Odry. Natomiast miasta, zwłaszcza te większe, zdecydowanie opowiedziały się za przynależnością do Niemiec. W tym czasie nasiliła się fala masowych zwolnień z pracy polskich robotników, co spowodowało nagłe pogorszenie się kondycji finansowej Polaków zamieszkałych na omawianym obszarze. Na pogorszenie ich nastroju wpłynęły dodatkowo zamierzenia Włochów i Anglików, którzy uważając Górny Śląsk za niepodzielną strefę ekonomiczną, zamierzali przyznać go prawie w całości Niemcom, a Polsce co najwyżej jego nieuprzemysłowiony skrawek. Spowodowało to sięgnięcie przez Polaków na omawianym obszarze po oręż po raz trzeci.

Polska Organizacja Wojskowa i Polski Komisariat Plebiscytowy zdecydowały się na powstanie zbrojne, które wybuchło w nocy z 2 na 3 maja 1921 r. Zamierzeniem powstańców było przyłączenie Górnego Śląska do polskiego państwa. III powstanie było dużo lepiej przygotowane niż dwa poprzednie i co równie ważne wybuchło po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej. Mogło zatem liczyć na wsparcie polskich władz oraz na ochotników przybywających głównie z większych polskich miast. Zwierzchnictwo polityczne nad powstaniem objął Wojciech Korfanty, natomiast dowództwo wojskowe początkowo sprawował płk Maciej Mielżyński, później przypadło ono płk. Kazimierzowi Zenktellerowi. W początkowej fazie walk polskiej stronie udało się odnieść szereg zwycięstw i dosyć szybko opanować sporny obszar, sięgający do Odry. Jednym z czynników, decydujących o tym sukcesie było zaskoczenie Niemców. Szybko jednak postawa przeciwników okrzepła i zmagania przerodziły się w zacięte walki. Kluczowym momentem powstania były walki o Górę św. Anny, gdzie stoczono bitwę w dniach 21-26 maja. Polacy ostatecznie zostali tam pokonani, lecz wykrwawieni Niemcy utracili zdolności bojowe, aby kontynuować ofensywę. Powstanie, które w aspekcie militarnym nie zostało rozstrzygnięte, zakończyło się 5 lipca 1921 r. Należy jednak wspomnieć, że same walki ustały już pod koniec czerwca w wyniku interwencji oddziałów alianckich, które doprowadziły do opuszczania przez walczących spornego terenu.

III powstanie, które można odczytać jako wyraz determinacji Górnoślązaków w kwestii przynależności państwowej, miało niemały wpływ na decyzję mocarstw. Ostatecznie Rada Ambasadorów 20 października 1921 r. podjęła decyzje o podziale tego terenu. Polska otrzymała 29% spornego obszaru, co w przeliczeniu wyniosło 3214 km2. Jednak był to gospodarczo bardzo bogaty region, stanowił bowiem znaczną część okręgu przemysłowego. Znajdowało się tam przykładowo: około 76% kopalń węgla, 97% kopalń rud żelaza, 82% kopalń rud cynku. Również połowa hut żelaza i taki sam odsetek koksowni. Na przyznanej Polsce części Górnego Śląska mieszkało blisko 1 mln osób, w tym około 250 tys. Niemców. Niestety, przypuszczalnie półmilionowa społeczność polska po ustaleniu przebiegu granicy polsko-niemieckiej nadal mieszkała w granicach Niemiec.

Fot. Powstańcy śląscy w 1921 roku, źródło: Centralne Archiwum Państwowe (domena publiczna).