Utworzenie obozu KL Auschwitz

27 kwietnia 1940 roku Heinrich Himmler wydał rozkaz utworzenia obozu koncentracyjnego KL Auschwitz. Został on zlokalizowany na terenie dawnych polskich koszar (stacjonował tam 5 Dywizjon Artylerii Konnej). Jego komendantem mianowany został Rudolf Höß. Obóz został utworzony w wyniku masowych aresztowań Polaków i miał powstrzymać rozwój organizacji konspiracyjnych.

Pierwszy transport, liczący ponad 700 polskich więźniów politycznych, trafił do KL Auschwitz 14 czerwca 1940 r. z Tarnowa. Obóz był źródłem taniej siły roboczej, narzędziem terroru wobec ludności okupowanych krajów, a także miejscem masowej zagłady. Do końca 1940 r. trafiło do niego kilka tysięcy Polaków podejrzanych o prowadzenie działalności konspiracyjnej. We wrześniu 1940 r. do KL Auschwitz trafił Witold Pilecki, który w swoim raporcie tak wspominał warunki panujące w tym miejscu:

Zbliżaliśmy się do bramy, umieszczonej w ogrodzeniu z drutów, na której widniał napis: “Arbeit macht frei”. Później dopiero nauczyliśmy się go dobrze rozumieć. Za ogrodzeniem, rzędami ustawione były murowane budynki, wśród których widniał rozległy plac.[…] Za drutami, na wielkim placu, uderzył nas inny widok. W nieco fantastycznym, pełzającym po nas ze wszystkich stron świetle reflektorów, widoczni byli jacyś niby-ludzie. Z zachowania podobni raczej do dzikich zwierząt […] z drągami w ręku, rzucili się z dzikim śmiechem na pojedynczych naszych kolegów. Bijąc ich po głowach, kopiąc leżących już na ziemi w nerki i w inne czułe miejsca, wskakując butami na piersi, brzuch – zadawali śmierć z niesamowitym jakimś entuzjazmem. […] Razem z setką innych znalazłem się wreszcie przed łaźnią (Baderaum, blok 18, numeracja stara). Tu oddaliśmy wszystko do worków, do których przywiązano odpowiednie numery. Tu ostrzyżono nam włosy na głowie i ciele, skropiono trochę prawie zimną wodą. Tu wybito mi pierwsze dwa zęby, za to, że numer ewidencyjny napisany na tabliczce niosłem w ręku, a nie w zębach, jak właśnie w tym dniu chciał tego łazienny (Bademeister). Dostałem w szczękę ciężkim drągiem. Wyplułem dwa zęby. Pociekła krew…Od tej chwili staliśmy się tylko numerami.[…] Spaliśmy wszyscy pokotem na podłodze na rozesłanych siennikach. Łóżek w pierwszym okresie nie mieliśmy wcale. […] Gong na apel poranny uderzał o godzinie 5.45. O godzinie 6.00 stali wszyscy w wyrównanych szeregach (każdy blok ustawiał się w dziesięć szeregów, co ułatwiało liczenie). Na apelu musieli być wszyscy […] Po apelu gong oznaczał: “Arbeitskommando formieren!” Na to hasło wszyscy rzucali się do komand – oddziałów pracy.

W obozie umieszczani byli także m.in. Romowie i Świadkowie Jehowy. KL Auschwitz miał wiele podobozów, których więźniowie wykonywali prace przymusowe dla niemieckich koncernów. Wraz z rozpoczęciem niemieckiego planu zagłady ludności żydowskiej (Endlösung der Judenfrage) obóz stał się miejscem eksterminacji osób tej narodowości.

W dniach od 17 do 21 stycznia 1945 roku esesmani przeprowadzili ewakuację kompleksu obozowego Auschwitz, wyprowadzając wówczas kilkadziesiąt tysięcy więźniów. Wkrótce potem wysadzili w powietrze budynki komór gazowych i krematoriów oraz podpalili magazyny. Obóz wyzwolony został 27 stycznia 1945 r. Szacuje się, że zginęło w nim 1,1-1,5 miliona osób.