Dwunasty dzień powstania w getcie warszawskim

30 kwietnia 1943 roku, na terenie warszawskiego getta toczył się dwunasty dzień nierównej walki pomiędzy żydowskimi powstańcami a niemieckimi siłami pacyfikacyjnymi, dowodzonymi przez Jürgena Stroopa. Oddziały policyjne, z użyciem artylerii, intensyfikowały w dalszym ciągu swoje działania. Na skutek tych wydarzeń, na sporej przestrzeni getta unosiły się nadal kłęby dymów nad płonącymi budynkami. Co więcej, spory odsetek punktów oporu oraz bunkrów mieszkalnych został w tym czasie opanowany przez Niemców. Według danych okupanta, tylko w tym dniu na terenie walczącej dzielnicy żydowskiej ujęto w sumie 1599 osób.

Ogółem od początku powstania do 30 kwietnia 1943 roku – na podstawie meldunków Stroopa – 37 359 tys. osób spośród mieszkańców getta dostała się w ręce okupanta, wielu z nich straciło życie na miejscu, a resztę systematycznie deportowano poza Warszawę. W omawianym dniu doszło do wywiezienia kolejowymi wagonami grupy liczącej 3855 osób. Pomimo coraz tragiczniejszej sytuacji, w kryjówkach pozostawało tysiące Żydów, świadomych swojego wyboru. Utrzymywał się nadal, pomimo dużych strat, zacięty opór żydowskich grup bojowych.

W tym dniu, tj. 30 kwietnia 1943 roku (inne źródło mówi, że wydarzenie miało miejsce w nocy 28/29 kwietnia), grupa 40 członków Żydowskiej Organizacji Bojowej podjęła próbę ewakuacji z obszaru getta. Przebieg akcji rozpoczął się zejściem do kanału przez właz przy ul. Leszno. Później, po kilkunastu godzinach, miało miejsce ich wyjście z kanału na ulicy Ogrodowej, w pobliżu Żelaznej. Następnie zostali przetransportowani samochodem poza obręb stolicy.

Przywołując słowa Władysława Bartoszewskiego, 30 kwietnia 1943 roku doszło do ogłoszenia przez Delegata Rządu na Kraj Jana Stanisława Jankowskiego oświadczenia, w którym m.in.: potępione zostały niemieckie prześladowania wymierzone wobec przedstawicieli narodu żydowskiego, w tym również działania prowadzone przez okupacyjne siły policyjne na terenie warszawskiego getta po 19 kwietnia 1943 roku. Równocześnie apelował do Polaków o udzielanie w dalszym ciągu pomocy Żydom. Treść niniejszego dokumentu była opublikowana na początku maja 1943 roku na łamach konspiracyjnej prasy. W tym samym tonie również wypowiedział się premier Polskiego Rządu na Uchodźstwie gen. Władysław Sikorski.

Wypowiedzi gen. Sikorskiego oraz oświadczenia J. St. Jankowskiego zostały opublikowane na ulotce Żegoty (Rada Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu RP na Kraj) w maju 1943 roku. Ich treść można przeczytać tutaj.

Fotografia z Raportu Stroopa. Płoną podpalone przez Niemców kamienice na skrzyżowaniu ulic Zamenhofa i Wołyńskiej, źródło: domena publiczna.