Urodził się Jan Karski

24 czerwca w Łodzi na świat przyszedł Jan Karski (właściwie Romuald Kozielewski), żołnierz WP, kurier i emisariusz.

Uczęszczał do jezuickiej szkoły podstawowej, a następnie do Miejskiego Gimnazjum Męskiego im. Józefa Piłsudskiego. Pomimo niezbyt dobrej sytuacji materialnej rodziny, w 1931 r. rozpoczął studia na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Studiował prawo oraz dyplomację. Po ukończeniu studiów odbył przeszkolenie w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. Ukończył je w 1936 r. z pierwszą lokatą, za co otrzymał szablę honorową prezydenta RP. Następnie Jan Karski rozpoczął działalność w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Trafił do placówek w Genewie i Londynie, a od 1939 r. pracował w siedzibie ministerstwa w Warszawie. Niedługo potem sytuacja Polski zaczęła być coraz bardziej skomplikowana.

Jak wspominał na kartach swojej książki „Tajne Państwo”:

Noc 23 sierpnia 1939 r. zeszła mi na wesołej zabawie. Wydawał ją syn ambasadora Portugalii w Warszawie […]. Popijaliśmy dobre wina i nie oszczędzaliśmy się w tańcu.. […] Wróciłem do domu zmęczony, ale długo nie mogłem zasnąć. Myślałem o zabawie i planach na najbliższy czas. Obudziło mnie energiczne kołatanie do drzwi. […] Przede mną stał policjant. Podał mi jakiś czerwony kartonik, wycedził coś przez zęby i odszedł, rzucając mało przyjazne spojrzenie. Miałem w ręku rozkaz mobilizacyjny. W ciągu czterech godzin miałem opuścić Warszawę i dołączyć do mojego pułku. W ten sposób Jan Karski znalazł się w szeregach 5 Dywizjonu Artylerii Konnej w Oświęcimiu.

1 września granice II RP przekroczyły wojska III Rzeszy i Słowacji. 17 września Jan Karski trafił do sowieckiej niewoli i wraz z innymi żołnierzami i oficerami został przewieziony do  obozu w Kozielszczyźnie. Jan Karski wykorzystał umowę między Niemcami i Sowietami, aby jako szeregowy żołnierz z terenów wcielonych do III Rzeszy powrócić na tereny okupacji niemieckiej. Niedługo potem udało mu się uciec z niemieckiego transportu, po czym dotarł do Warszawy.

Szybko zaangażował się w działalność podziemną, do której wprowadził go brat Marian (był komendantem policji granatowej, w której tworzył struktury konspiracyjne). Został członkiem Centralnego Komitetu Organizacji Niepodległościowych i jako wysłannik tej organizacji w 1940 r. dotarł do polskich władz przebywających w Angers. Rząd powierzył mu misję dostarczenia tajnych materiałów do okupowanej Polski. W konspiracji posługiwał się m.in. pseudonimem „Witold”. W drogę powrotną wyruszył w kwietniu 1940 r. i po pobycie w Krakowie, gdzie nawiązał kontakt z lokalną siatką konspiracyjną, powrócił do Warszawy.

Po utworzeniu Politycznego Komitetu Porozumiewawczego, „Witold” wyruszył z kolejnymi materiałami do polskiego rządu. W czasie tej misji został zatrzymany na Słowacji. Trafił do więzienia w Preszowie, gdzie został poddany brutalnemu śledztwu. W obawie, że nie wytrzyma kolejnych tortur, przez co mógłby zdradzić powierzone mu informacje próbował popełnić samobójstwo. Rannego Karskiego przewieziono do nowosądeckiego szpitala. Tam z pomocą przyszli mu żołnierze ZWZ pod dowództwem Zbigniewa Rysia, którzy uwolnili Karskiego (pamiątki po Zbigniewie Rysiu można oglądać na wystawie w Muzeum AK).

Po odzyskaniu wolności Karski przez kilka miesięcy ukrywał się w Kętach, a następnie przyjechał do Krakowa, gdzie odbierał nasłuchy radiowe zachodnich radiostacji oraz sporządzał raporty dla konspiracyjnej prasy. Jednak fala aresztowań, do jakich doszło w tym mieście sprawiła, że w październiku wyjechał do Warszawy. Tam podjął działalność w Biurze Informacji i Propagandy ZWZ. Zajmował się m.in. analizą prasy konspiracyjnej oraz zachowywaniem łączności z Delegaturą Rządu. W 1942 roku w czasie przygotowań do kolejnej podróży do Londynu, „Witold” spotkał się z Cyrylem Ratajskim, który poprosił go o kontakt z żydowskimi organizacjami konspiracyjnymi. Niedługo potem Jan Karski spotkał się z Leonem Feinerem i Menachemem Kirszenbaumem. Został także zaprowadzony do getta, aby mógł zrelacjonować do ujrzał na własne oczy:

Weszliśmy do piwnicy, w której był przekop i tym przekopem przeszliśmy parę metrów i już było getto. Szliśmy ulicami, widziałem straszne, straszne rzeczy. Nędza, głód.

Następnie Karski w przebraniu ukraińskiego strażnika znalazł się w niemieckim obozie przejściowym w okolicach Bełżca. Po zebraniu informacji wyruszył w swoją misję i 26 listopada 1942 roku dotarł do Londynu. Na polecenie Stanisława Mikołajczyka zaczął pracę nad stworzeniem raportu, dotyczącego sytuacji w okupowanej Polsce. Brał udział w licznych spotkaniach z politykami i dziennikarzami. W 1943 r. Karski wyjechał do USA. Jego zadaniem było pozyskanie wsparcia dla sprawy polskiej, a także przybliżenie Amerykanom informacji na temat niemieckiego terroru oraz działalności Polskiego Państwa Podziemnego. Karski spotkał się z kilkudziesięcioma osobami, w tym z prezydentem Franklinem D. Rooseveltem. Rozmowa odbyła się 23 lipca 1943 r. w Białym Domu i tak wspominał ją Karski:

Podałem […] przykłady planowej polityki wyniszczania narodu polskiego […]. Mówiłem o wszechobecnym terrorze, z zasadą odpowiedzialności zbiorowej włącznie. Prezydent zadawał bardzo konkretne i szczegółowe pytania […]. Prosił o potwierdzenie informacji na temat prześladowania Żydów. Sprostowałem, że nie »prześladowania«, a planowej zagłady narodu żydowskiego.

Po śmierci Sikorskiego, Karski podjął pracę w polskiej sekcji radia BBC. W związku z tym, że jego powrót do kraju był wówczas niemożliwy, został po raz kolejny wysłany do USA. Jedno z jego zadań dotyczyło stworzenia filmu na temat Polskiego Państwa Podziemnego. W tę misję wyruszył 21 lutego 1944 r. z paszportem dyplomatycznym, wystawionym na nazwisko Jan Karski. W licznych audycjach przedstawiał informacje na temat okupowanej Polski. W listopadzie opublikował swoją książkę pt. „Tajne państwo”, która stała się bestsellerem. To sprawiło, że Karski był zapraszany na liczne wystąpienia publiczne. Jednak jako przeciwnik ZSRS Karski zaczął być niewygodny dla Amerykanów. W 1948 r. rozpoczął studia w Szkole Służby Zagranicznej na Georgetown University w Waszyngtonie. W 1952 r. uzyskał doktorat i przez kolejne 30 lat pracował na tej uczelni jako wykładowca. Przez wszystkie te lata ukrywał przed wszystkimi, czym zajmował się podczas wojny. W 1985 r. opublikował rozprawę historyczną pt. „Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919–1945. Od Wersalu do Jałty” oraz wziął udział w filmie „Shoah”. Jan Karski został odznaczony m.in. Orderem Orła Białego, a w czasie wojny dwukrotnie Orderem Virtuti Militari. W 1982 r. otrzymał medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. W 1994 r. przyznano mu honorowe obywatelstwo państwa Izrael.

Zmarł w Waszyngtonie 13 lipca 2000 roku. Na jego pogrzebie obecni byli prezydenci Polski i USA. Pośmiertnie Jan Karski został odznaczony amerykańskim Orderem Wolności.